Το ιστορικό παλαιό φρούριο της Κέρκυρας
Ν. ΒΟΥΤΥΡΑΣ
Απ’ τον 6ο μ.Χ. αιώνα η χερσόνησος του Παλαιού φρουρίου άρχισε να αποτελεί το κέντρο της νήσου καθότι εδώ θα κτιστεί η βυζαντινή ή μεσαιωνική πόλη της Κέρκυρας, η λεγόμενη Κορυφώ, λόγω του ότι οικοδομήθηκε ανάμεσα στις δύο κορυφές και επί της ουσίας ήταν καστρούπολη.
Εκείνο τον αιώνα, λόγω της επιδρομής των Γότθων (562 μ.Χ.), οι οποίοι λεηλάτησαν την πόλη των Φαιάκων στην ευρύτερη περιοχή της Παλαιόπολης και κατά μήκος του Ιλλαϊκού κόλπου, οι Κερκυραίοι αποφάσισαν να οικοδομήσουν νέα πόλη, επιλέγοντας την περιοχή των δύο κορυφών που αποτελούσε και φυσικό οχυρό και που σταδιακά την περιτείχισαν με δύο ομόκεντρους κύκλους τειχών, έναν στο επίπεδο της θάλασσας και έναν στην βάση των κορυφών.
Η βυζαντινή πόλη αναπτύχθηκε με πολλές ιδιωτικές κατοικίες, αποθήκες όπλων και πυρομαχικών, δεξαμενές νερού και ευρύχωρα υπόγεια και απ’ τις αρχές του 11ου αιώνα κοσμήθηκε με μητροπολιτικό ναό.
Επί αιώνες η καστρούπολη μεταβλήθηκε σ’ ένα διαρκές πολεμικό εργοτάξιο με συνεχείς μεταβολές και βελτιώσεις των οχυρωμάτων του.
Ο ανατολικός βράχος της θάλασσας οχυρώθηκε πρώιμα και οι εναλλασσόμενοι μετέπειτα κατακτητές, απ’ το 1204 έως το 1386 που αρχίζει η Ενετική περίοδος, συμπλήρωσαν τις αρχικές βυζαντινές οχυρώσεις.
Ο δυτικός βράχος οχυρώθηκε απ’ τους Ανδηγαυούς (Πύργος ξηράς) και γενικά οι οχυρώσεις συνέχισαν να βελτιώνονται έως και τα μέσα του 19ου αιώνα, αρχικά απ’ τους Ενετούς και εν συνεχεία απ’ τους Βρετανούς.
Με την εκούσια προσχώρηση της νήσου στην Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας (20 Μαΐου 1386) σύμφωνα με τα άρθρα του υπογραφέντος Χρυσόβουλου, αναγνωρίστηκαν όλα τα προνόμια που είχαν λάβει στο παρελθόν οι Κερκυραίοι απ’ τους κατακτητές και προστέθηκαν νέα.
Όφειλαν μεν πίστη και υπακοή στην Βενετία και οι Ενετοί ανέλαβαν την υποχρέωση σύμφωνα με το πρώτο άρθρο του Χρυσόβουλου να παρέχουν ασφάλεια και προστασία από κάθε εσωτερικό και εξωτερικό κίνδυνο.
Το 1429, σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες της εποχής, η πόλη του φρουρίου είχε 4.250 κατοίκους και περί τους 5.000 το ξωπόλι ή μπόργκο, τα προάστια δηλαδή.
Στις αρχές του 16ου αιώνα πριν τη πολιορκία του 1537 στο νησί υπήρχαν περί τους 45.000 κατοίκους με 3.000 στη Κορυφώ και 12.000 στο ξωπόλι.
Στις αρχές του 16ου αιώνα οι Ενετοί στο πλαίσιο της οχύρωσης του δυτικού τμήματος του φρουρίου διάνοιξαν την μεγάλη ένυδρη τάφρο (contra fossa) που μετέβαλε τη χερσόνησο σε νησί, δημιούργησαν επιθαλάσσια περιμετρικά τείχη και ιδιαίτερα εκείνα της απόκρημνης πλευράς του Καποσίδερο, και κατασκεύασαν στη βορινή πλευρά το λιμάνι Μαντράκι (Mandracchio), που χωρούσε 10 γαλέρες και η δυτική είσοδος έκλεινε με χοντρές αλυσίδες. Στη μέση του τείχους του Μανδρακίου του λεγόμενου Dritta (της ευθείας) ήταν η κεντρική πύλη «Porta Soranza», που παρέμεινε ως το 1558 οπότε και οικοδομήθηκαν δυτικά οι ισχυροί προμαχώνες Martinengo και Savorgyan με την κεντρική πύλη ανάμεσά τους και αποτελούν τα μεγαλοπρεπέστερα κτίσματα του φρουρίου, που είναι θεμελιωμένα μέσα στη θάλασσα.
Εσωτερικά είναι κούφιοι και διαμορφωμένοι σε τρεις ορόφους, με τεράστιες θολωτές αίθουσες, κατηφορικές διαβάσεις με δύο σειρές κανονιοθυρίδων που σήμερα έχουν καλυφθεί.
Μετά τις μεγάλες πολιορκίες των Τούρκων του 1537 και του 1571 οι Ενετοί αποφάσισαν να οχυρώσουν το ξωπόλι εκτός του φρουρίου και ο εν λόγω περιτειχισμός διήρκεσε κατά την περίοδο 1576 - 1588, περιλαμβάνοντας το χώρο που σήμερα είναι ενταγμένος στους καταλόγους της παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO.
Το 1797 με την κατάλυση της Ενετικής Πολιτείας τα Επτάνησα έρχονται υπό τη κατοχή των Γάλλων Δημοκρατικών, εν συνεχεία το 1799 καταλαμβάνονται απ’ τους Ρωσοτούρκους, με αποτέλεσμα την ίδρυση της Επτανήσου Πολιτείας (1800-07).
Απ’ το 1807 τίθεται υπό την επικυριαρχία των Γάλλων Αυτοκρατορικών και απ’ το 1815 υπό την επικυριαρχία των Βρετανών, οι οποίοι άφησαν ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους στο φρούριο, με εξαίσια κτίρια πλινθόκτιστα όπως οι αγγλικοί στρατώνες, το αναρρωτήριο, το στρατιωτικό νοσοκομείο που χρήζει αναστήλωσης και επίσης το ναό του Αγίου Γεωργίου, την μεταλλική γέφυρα με τις βάσεις και επίσης το οχυρό «καμπάνα» στην κορυφή του πύργου ξηράς καθώς και τον πρώτο φάρο των ελληνικών θαλασσών το 1822.
Μετά την Ένωση των Επτανήσων με τη μητέρα Ελλάδα (1864) θα στρατωνίζεται το 10ο Σύνταγμα που οι άνδρες του θα πολεμήσουν ηρωικά το 1912-13 για την απελευθέρωση της Ηπείρου, της Μακεδονίας και των νησιών του Αιγαίου.
Το αμυντικό τείχος του Καποσίδερο έχει καταρρεύσει απ’ το 1982 και χρήζει αναστήλωσης, όπως μετά τον προμαχώνα του Σάβορνιαν, αναστήλωσης χρήζει και εκείνος του Μαρτινέγκο.
